Jaren was hij het gezicht van politiek Den Haag: Ruud Lubbers. Maar wat voor leider was hij eigenlijk? Johan van Merriënboer en Lennart Steenbergen schreven een dikke biografie over Lubbers. Ik zocht naar de lessen die we op het gebied van leiderschap van hem kunnen leren.
Borstelige wenkbrauwen
Als kind had ik het idee dat drie mannen het voor het zeggen hadden in de wereld: Ronald Reagan, Michail Gorbatsjov én Ruud Lubbers. Dát waren voor mij de leiders. Punt. Lubbers wás Nederland. Hij ís mijn politieke jeugd. Zijn borstelige wenkbrauwen, zijn scherpe stem, zijn altijd serieuze blik. En – in mijn beleving – altijd met Hans van den Broek in zijn kielzog.
Maar wat voor leider was Lubbers nu eigenlijk? Met die vraag in mijn achterhoofd begon ik aan de dikke biografie die Johan van Merriënboer en Lennart Steenbergen over hem schreven. Hoe scoorde Lubbers langs de meetlat van dienend leiderschap? Een korte analyse.
Laat ik beginnen met drie elementen waarin Lubbers goed scoorde als dienend leider.
Rentmeesterschap en toekomstgerichtheid
Lubbers was meer dan een politicus; hij zag zichzelf ook als hoeder van de toekomst. Hij sprak over grenzen aan groei, zette zich in voor het milieu en was een van de eersten die duurzaamheid op de politieke agenda zette:
Dit getuigde van rentmeesterschap – een essentieel aspect van dienend leiderschap: handelen vanuit zorg voor het grotere geheel en toekomstige generaties.
Toewijding aan het algemeen belang
Zijn inzet tijdens de economische crisis van de jaren tachtig was onmiskenbaar. Hij werkte dag en nacht, kende zijn dossiers als geen ander en nam impopulaire maatregelen om Nederland uit het slop te halen. Hij was, in de woorden van velen, een premier die zijn land diende – niet uit ijdelheid, maar vanuit plichtsbesef.
In zijn jaren na het premierschap, onder meer als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen, werd de spirituele laag in zijn leiderschap duidelijker zichtbaar:
Hij ontwikkelde een dieper bewustzijn van wat leiderschap werkelijk inhoudt: verantwoordelijkheid nemen voor kwetsbaren.
Maar eerlijk is eerlijk: Lubbers schoot op andere punten tekort als we hem toetsen op dienend leiderschap.
Dominantie en gebrek aan ruimte voor anderen
Lubbers was vaak de slimste in de kamer. Maar in plaats van die kennis in dienst te stellen van het team, gebruikte hij haar om te domineren.
Dienend leiderschap vraagt dat je ruimte maakt voor anderen. Anderen laat groeien. Dat deed hij zelden. Een terugkerende klacht van collega’s was zijn gesloten stijl van communiceren. Hij hield lange monologen, luisterde weinig en zette zijn wil door.
Gebrek aan transparantie
Lubbers stond bekend om zijn verwarrende manier van spreken – zó verwarrend dat er zelfs een term voor werd bedacht: Lubberiaans: Open en duidelijke communicatie – een kernwaarde binnen dienend leiderschap – was niet zijn kracht.
Zijn ministers voelden zich vaak overvleugeld. Er is weinig bewijs dat hij actief investeerde in hun ontwikkeling of autonomie.
Ruud Lubbers was een leider van zijn tijd: sterk, strategisch, rationeel. Maar geen voorbeeld van relationeel, dienend leiderschap. Hij diende het land, maar had moeite zichzelf dienstbaar op te stellen tegenover zijn team. Hij had visie, maar beperkte empathie. Hij droeg verantwoordelijkheid, maar was niet de bouwer van mensen of gemeenschap.
En toch… hij blijft voor mij een indrukwekkende politiek leider. Iemand die mij als kind het eerste beeld van leiderschap gaf – en naar wie ik nu terugverlang wanneer ik kijk naar de huidige politieke leiders in Nederland en de rest van de wereld. Geef mij dan maar Lubbers!
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie