Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee - ‘Een bevlogen pleidooi’

Er zijn van die boeken die je goed wakkerschudden. Over dingen die eigenlijk zo voor de hand liggen, dat je ze domweg over het hoofd ziet. Zo ook Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee van Marije van den Berg en Nico Groen. Hun boodschap: als er iets moet gebeuren, kijk dan niet meteen naar de baas, de overheid of de markt. Wat kun je zelf doen? En niet alleen, maar samen met anderen? Ze houden een bevlogen pleidooi voor de informele samenwerkingen in de samenleving.

Buschauffeur in de nacht

Een goede metafoor zet ons op het pad van dit boek: de buschauffeur in de nacht. Die, los van protocollen en beleid, precies weet hoe je met een dronken passagier moet omgaan. Fijn dat dat beleid er is, maar soms heb je er gewoon niets aan. Dan handel je naar bevinden. En dat is vaak de oplossing voor complexe problemen. Die zijn alleen op te lossen met complexe verbanden. Zonder strakke, beperkende regels en vastgeroeste structuren. Zoals mensen al eeuwenlang samenwerken zonder ingewikkelde structuren. Doen wat nodig is, met wat er voorhanden is. Net als je een maaltijd maakt met wat er op dat moment in de koelkast ligt, om maar een volgende van de vele metaforen uit het boek te citeren.

Rechtbreien

Bazen, of ze nu van overheden of van bedrijven zijn, zijn prima, maar ze staan vaak te ver van de dagelijkse praktijk. Er zijn andere organisatievormen nodig om problemen op te lossen. Weer een rake metafoor: een kruk staat ook niet stevig op twee poten. Naast overheid en markt is er plek zat voor de commons: onderlinge samenwerkingsverbanden, coöperatieve, informele organisaties, zonder vaste structuren. Die kunnen ‘rechtbreien wat constitutionele partijen krombreien’. Omdat ze er met hun neus bovenop zitten. Van den Berg en Groen houden een stevig pleidooi voor de directe ervaring, met onder andere de inzichten van Hannah Arendt als filosofische basis. Beleid staat te ver weg van de uitvoering en heeft vaak geen bewijs in de ‘geleefde werkelijkheid’, zoals het zo mooi omschreven is. Van den Berg wijdde hier haar vorige boek ook aan, De Beleidsbubbel.

Het kan ook anders

Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee laat zien dat het ook anders kan. En dat gebeurt al. In energiecoöperaties, bij herenboeren, in buurtgroepen die plantsoenen onderhouden. Een greep uit het nieuws van deze week alleen al: mensen die zelf een appartementencomplex voor senioren laten bouwen en daarmee voor doorstroming op de woningmarkt zorgen, boeren die samenwerken met gemeenten en provincies omdat ze het Haagse stikstofbeleid niet goed vinden. Het kan dus. Als we maar opzij durven kijken naar gelijkgestemden om mee samen te werken, en niet per se naar boven. ‘Moedig zijwaarts’ is dan ook een oproep van de auteurs.

Nog geen muismat

Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee is een achtbaan om te lezen. Vol passages die je soms twee keer moet lezen om ze tot je te laten doordringen en prachtige vergelijkingen zoals we van Marije gewend zijn (sorry Nico, van jou heb ik nog niets solo gelezen). Nog eentje dan: ‘thuis mogen we een hypotheek van een paar ton voor dertig jaar afsluiten, maar op het werk mag je nog geen muismat kopen.’ Daar is het kennelijk véél te ingewikkeld.